γράφει ο Μιχάλης
Σκρίμπας, Φυσικός ειδικής αγωγής
Ακοή, όραση, όσφρηση, αφή, γεύση… μπορείτε
να αναφέρετε και άλλες; Και όμως υπάρχουν πολλές ακόμη. Δεν είναι εξωγήινο ή
υπερφυσικό αλλά υπαρκτό, φυσιολογικό και μελετημένο. Μερικές από αυτές τις
άγνωστες αισθήσεις είναι η ισορροπία,
η ιδιοδεκτικότητα και η κιναισθησία.
Από την ώρα που γεννιόμαστε, μωρά ακόμα,
δοκιμάζουμε τους μυς μας προσπαθώντας να τους δυναμώσουμε και να βρούμε την
σωστή τους θέση στον χώρο, την θέση που θα μας επιτρέπει να τοποθετούμε σωστά
το κεφάλι μας και το κορμί μας ώστε να μπορέσουμε να κινηθούμε. Είναι αυτές
ακριβώς οι κινήσεις, που παρατηρούμε να κάνει το μωρό παιδί μέσα στην κούνια του.
Μέχρι τα 3 μας χρόνια έχουμε αποκτήσει την πρώτη μας ικανότητα για ισορροπία.
Από την πρώτη μας επαφή με το περιβάλλον,
προσπαθούμε να «βρούμε» την θέση των χεριών μας σε σχέση με το στόμα. Δείγμα
αυτού είναι οι αποτυχημένες προσπάθειες των μωρών να τοποθετήσουν αντικείμενα
(πιπίλα κ.α.) στο στόμα τους. Προσπαθούμε να αντιληφθούμε την θέση των κάτω
άκρων σε σχέση με τον κορμό ώστε να μπορούμε να τα λυγίζουμε σωστά όταν θα
προσπαθούμε να καθίσουμε. Δίνουμε λοιπόν στον εγκέφαλο τα απαραίτητα μηνύματα
ώστε να εντάξει το σώμα στον χώρο και να σχεδιάζει αποτελεσματικά τις κινήσεις
του. Αναπτύσσουμε λοιπόν την ιδιοδεκτικότητα
μας.
Όταν παρατηρούμε ένα παιδί βλέπουμε πως
πολλές κινήσεις του είναι άστοχες. Το παιδί πειραματίζεται σχετικά με το ποιες
κινήσεις πρέπει να κάνει για να μπορέσει να πιάσει την μπάλα που του πετά η
μητέρα του ή το πώς θα πιάσει σωστά το κουτάλι. Συνήθως αποτυγχάνει να πιάσει
την μπάλα ή του πέφτει το φαγητό. Και αυτό γιατί απαιτεί χρόνο, συνήθως 7-8
χρόνια, για να εξελίξει πλήρως αυτήν την αίσθησή του. Πρέπει να γνωρίζει, τα
όρια του σώματος του, τι μπορεί να κάνει και τι όχι ώστε να αποφασίζει ποιος είναι ο κατάλληλος τρόπος για να το
κάνει. Πρέπει να έχει αίσθηση της δυνατότητας του για κίνηση, δηλαδή κιναισθησία.
Μπορεί λοιπόν να μας έχουν μιλήσει για τις βασικές
αισθήσεις, αλλά όταν κάποιος κουράζεται εύκολα όταν είναι όρθιος, είναι
διαρκώς σφιγμένος, περπατά στις μύτες των ποδιών ή είναι διαρκώς στην πρίζα
τότε κάποια από τις έξτρα αισθήσεις
του, ίσως, δεν λειτουργεί ικανοποιητικά. Επειδή πρόκειται για αισθήσεις που δεν
είναι γνωστές, αυτό δεν σημαίνει ότι μπορούμε να παραβλέψουμε τις
δυσλειτουργίες τους, πόσο μάλλον όταν έχουμε να κάνουμε με παιδιά.
Το ιδιοδεκτικό
σύστημα έχει τους αισθητήρες του στους μύες και τις αρθρώσεις. Παίρνει τις
απαραίτητες πληροφορίες όταν τραβάμε ή σπρώχνουμε κάτι βαρύ, καθώς τότε
απομακρύνονται ή πιέζονται οι αρθρώσεις. Έτσι μαθαίνουμε να βρίσκουμε το σώμα
μας στον χώρο και κατανοούμε τα όρια του. Όταν ένα παιδί συνήθως χτυπά τα χέρια
του στο θρανίο ή στη κόχη ενός επίπλου, καθώς προσπαθεί να κινηθεί γύρω από
αυτό, τότε υπάρχει κάποιο πρόβλημα σε αυτούς τους υποδοχείς-αισθητήρες. Αυτές
οι πράξεις, οδηγούν το άτομο σε εκνευρισμό και ευεραισθησία. Τι μπορούμε να
κάνουμε; Να εντάξουμε στην καθημερινή του άσκηση χτυπήματα χεριών, χοροπηδήματα,
σκαρφαλώματα και σπρωξίματα και άρσεις αντικειμένων ώστε να
ενεργοποιηθούν-εξασκηθούν οι αισθητήρες του ιδιοδεκτικού συστήματος. Ένα απλό
τεστ είναι να κλείσουμε τα μάτια και να προσπαθήσουμε να πιάσουμε την μύτη μας
5 φορές με κάθε χέρι εναλλάξ. Προσπαθήστε το και θα εκπλαγείτε.
Σύμφωνα
με τους νευρολόγους, η κιναισθησία είναι
η βασικότερη αίσθηση για τα άτομα με προβλήματα όρασης. Η αντίληψη της θέσης
μας στον χώρο και το πώς θα λειτουργήσουμε σε αυτόν καθορίζεται από το πόσο
αναπτυγμένη κιναισθησία έχουμε. Για τον λόγο αυτό, πολλά άτομα με π.ο. έχουν
προβλήματα κίνησης. Σκεφτείτε τον εαυτό σας να προσπαθεί να περπατήσει σε έναν
χώρο που δεν τον γνωρίζει με κλειστά στα μάτια. Πόσο μάλλον να ανέβει ή χειρότερα,
να κατέβει μία σκάλα. Πως μπορούμε να γνωρίζουμε το που βρίσκεται το σκαλοπάτι
σε σχέση με το πόδι μας ή το χέρι μας ως προς τον τοίχο;
Κάπως έτσι αισθανόμαστε όταν δεν έχουμε
αναπτύξει επαρκώς την κιναισθησία μας. Πρέπει λοιπόν να την εξασκούμε από τους
πρώτους μήνες της ζωής μας. Βέβαια, υπάρχουν παθολογικοί παράγοντες που μπορούν
να μας εμποδίζουν σε αυτή μας την προσπάθεια όπως δυσμορφίες στο πέλμα που
ανιχνεύονται με ένα πελματογράφημα.
Τα κέντρα των αισθήσεων, εν δυνάμει βρίσκονται στον εγκέφαλο και πρέπει να βρούμε
τρόπους να τις ενισχύσουμε. Γονείς και παιδαγωγοί, αλλά και ο καθένας μα, πρέπει να τροφοδοτούμε τον εγκέφαλο μας με
ερεθίσματα, να ενθαρρύνουμε την προσπάθεια εξέλιξης των αισθήσεων και να
απολαμβάνουμε την επιτυχία αναγνώρισης νέων αισθητηριακών αποκτημάτων. Όταν λοιπόν παρατηρούμε ένα παιδί ή έναν
φίλο μας με συμπτώματα όπως τα παραπάνω, καλό είναι να προσπαθήσουμε να το
βοηθήσουμε εξηγώντας την κατάσταση και δημιουργώντας κατάλληλο εκπαιδευτικό
πρόγραμμα σε αντίστοιχο εκπαιδευτικό περιβάλλον.
