Φεστιβάλ ιστορίας στις Λεύκες της Πάρου, 12-14 Σεπτεμβρίου 2014

                                                                                  γράφει η φιλόλογος Ε. Αρκουλή

 

1^Ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΑΝΟΙΧΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΤΙΣ ΛΕΥΚΕΣ

 

ØΠοια είναι  η σχέση των απλών πολιτών με την ιστορία;

ØΤι είναι η δημόσια ιστορία;

ØΠοια ιστορία προβάλλεται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης;

ØΠώς γίνεται αντιληπτή και ερμηνεύεται η ίδια ιστορική καταγραφή από διαφορετικέ κοινωνίες;

ØΚατά πόσο ενδιαφέρεται ο πολίτης  αλλά και τα μέσα ενημέρωση για  εκπομπές ιστορικού περιεχομένου (π.χ. Μηχανή του Χρόνου); 

ØΠοια ιδεολογία κρύβεται συχνά πίσω από τα  ιστορικά αφιερώματα των εφημερίδων;

ØΤι δυνατότηττες ανοίγει το διαδίκτυο στην ιστορική γνώση;

 

Αυτά και άλλα ερωτήματα τέθηκαν και επιχειρήθηκε να απαντηθούν στο «Φεστιβάλ» Ιστορίας, το τριήμερο 12-14 Σεπτεμβρίου, στο Κοινοτικό Μέγαρο Λευκών.

Στη συνέχεια εμφανίζεται το πρόγραμμα του φεστιβάλ και μετά υπάρχει η εισήγηση του κυρίου Χρίστου Γεωργούση ο οποίος παρουσίασε συνοπτικά και πάντα με τον μοναδικό γλαφυρό του τόπο,  την Ιστορία της Πάρου και των Κυκλάδων. 


ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ:

Ημέρα 1^η: Διευρύνοντας το ακροατήριο, η Ιστορία στον δημόσιο λόγο

Ομιλητές: Άγγελος Βλάχος: Δρ. Σύγχρονης Ιστορίας

Θέμα: Δημόσια Ιστορία: Διαβάζοντας το παρελθόν, σχεδιάζοντας το μέλλον.

Γιώργος Πίττας: Επιχειρηματίας, συγγραφέας

Θέμα: Ιστορία και Καθημερινότητα, η ζωή στο Αιγαίο

Ιστορία & Media:

Προβολή φιλμ: «Το Παλικάρι, ο Λούης Τίκας και η σφαγή του Λάντλοου»

Η ταινία αφηγείται την ιστορία των εργατικών κινητοποιήσεων στις ΗΠΑ των αρχών του 20^ου αι., την καθοριστική σ’ αυτές συμβολή του Κρητικού μετανάστη Λούη Τίκα (Ηλίας Σπαντιδάκης) καθώς και τις συνθήκες δολοφονίας του.

Θα ακολουθήσει συζήτηση με τους συντελεστές της ταινίας: Λαμπρινή Θωμά και Νίκο Βεντούρα.

 

Ημέρα 2^η: Καταστροφή και Ανάταση, Το διαρκές παιχνίδι της Ιστορίας

Ομιλητές: Γιάννης Σκαλιδάκης: Ιστορικός, Δρ. Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Θεμα: Ο κόσμος της Αντίστασης

Βασιλική Λάζου: Ιστορικός, μεταδιδακτορική υπότροφος του πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

Θέμα: Νέος κόσμος θα υψωθεί από τα ερείπια. "70 χρόνια από την Απελευθέρωση.

Προσδοκίες και πραγματικότητα.

Οι ομιλίες θα συνοδεύονται από οπτικό υλικό.

Ιστορία & Media: Χρίστος Βασιλόπουλος, Δημοσιογράφος, Δημήτρης Πετρόπουλος, Δημοσιογράφος

Συντελεστές (παρουσιαστής και αρχισυντάκτης) της εκπομπής «ΜΗΧΑΝΗ Του ΧΡΟΝΟΥ».

Θέμα: Το παρελθόν στην τηλεόραση. Η εμπειρία μιας εκπομπής.

Η ομιλία θα συνοδευτεί από οπτικοακουστικό υλικό.

 

Ημέρα 3^η: Μία διαδρομή, από το τότε στο τώρα

Μπακάλης Χρήστος, Δρ. Ιστορικός-κοινωνιολόγος στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου.

Θέμα: Δίκτυα επικοινωνίας των νησιών του Αιγαίου – Δρόμοι διασφάλισης της επιβίωσης και της ανάπτυξης.

Γεωργούσης Χρήστος, συγγραφέας

Θέμα: Σύνοψη Πάρου, Δυο λόγια για την ιστορία της

Χρονόπουλος Γιάννης, Ιστορικός, δημιουργός του πρώτου ελληνικού ιντερνετικού ιστορικού περιοδικού Historical Quest και των ομωνύμων εκδόσεων.

Θέμα: Η Ιστορία στο διαδίκτυο. Αξιοποιώντας το παρελθόν ενός τόπου, δυνατότητες και προοπτικές.

Οι ομιλίες θα συνοδεύονται από οπτικοακουστικό υλικό

Προβολή φιλμ: «Θριαμβεύοντας στον χρόνο», Αμερικανική Αρχαιολογική Σχολή, Αρχείο Γενναδείου Βιβλιοθήκης.

Αμερικανική παραγωγή του 1947, το πρώτο έγχρωμο μεταπολεμικό ντοκιμαντέρ για την Ελλάδα. Το σενάριο πραγματεύεται την πορεία του ελληνικού πολιτισμού μέσα στον χρόνο.

 

 

 

ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥ (του Χρίστου Γεωργούση)

Πώς μπορούμε να εισχωρήσουμε στα μυστικά της ιστορίας της Πάρου;

Ένας τρόπος είναι να αρχίσουμε τις βόλτες γύρω και μέσα στο νησί και να στήσουμε κουβέντα με τα ερείπια. Ας βάλουμε όμως μια τάξη για περισσότερη βοήθεια.

 

ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

Ψάχνοντας στις ξερολιθιές και στα χωράφια είναι δυνατόν να ξεχωρίσουμε πέτρες που χρησιμοποίησαν εδώ και δεκάδες χιλιάδες χρόνια οι πρώτοι κάτοικοι του νησιού, στην παλαιολιθική εποχή. Θα πρέπει να ζούσαν σε σπηλιές σε μικρές ομάδες. Σίγουρα χρησιμοποίησαν το Σπήλαιο των Δαιμόνων στο λόφο του Άη Γιώργη στη Λαγκάδα του Άσπρου Χωριού, το Σπήλαιο της Αντιπάρου, αλλά και άλλα φυσικά καταφύγια. (Εποχή του ανθρώπου του Νεάντερταλ και του κρανίου των Πετραλώνων στη Χαλκιδική (100.000 π.Χ.).

ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

Στο Σάλιαγκο βρέθηκαν από αρχαιολόγους τα λείψανα ενός χωριού της Νεολιθικής εποχής που άντεξε μερικούς αιώνες (4.300-3.900 π.Χ.). Θα υπήρξαν κι άλλα χωριά σε άλλες θέσεις, πιθανόν και εκατοντάδες χρόνια πριν. Στις Κυκλάδες βρίσκονται συνεχώς λείψανα χωριών νεολιθικής εποχής. Στη Μύκονο, την Ίο, την Κύθνο. Οι παλιοί αυτοί κάτοικοι θα ζούσαν κυρίως απ’ το ψάρεμα, το κυνήγι και τη γεωργία, που είχε αρχίσει ήδη τη μεγάλη της περιπέτεια.

Σημαντικά νεολιθικά κέντρα έχουν ανασκαφεί στη Ν. Νικομήδεια (κοντά στη Βέροια), στο Σέσκλο και στο Διμήνι (κοντά στο Βόλο), στους Σιταγρούς (κοντά στη Δράμα). Στη Λίμνη της Καστοριάς βρέθηκε λιμναίος οικισμός του 5.000 π.Χ., στο Σπήλαιο Φράγχθι της Αργολίδας τα κομμάτια οψιδιανού χρονολογούνται από το 8.000 π. Χ. και πολλά ακόμα μέλλει να μάθουμε.

Μεταξύ του 5.000 και 3.000 π.Χ. αναπτύχθηκαν οι αρχαίοι μεγάλοι πολιτισμοί στην Αίγυπτο, στη Μεσοποταμία, στον Ινδό και λίγο αργότερα στον Χοάνγκ-χο της Κίνας. Μικρές νησίδες φωτός μέσα στην πλατιά μάζα των ανθρώπινων πληθυσμών που είχαν καλύψει ολόκληρο τον πλανήτη.

 

ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (3.200-2.000 π.Χ.)

Από το 3.Ο00  ως το 1.100 π.Χ.  οι αιώνες είναι της εποχής του χαλκού κατά τους αρχαιολόγους και εδώ ανθίζουν ο Κυκλαδικός, ο Μινωικός και ο Μυκηναϊκός πολιτισμός.

Το νησί είναι γεμάτο από τάφους της Κυκλαδικής εποχής, χοντρικά από το 3.200 π.Χ. ως το 2.000 π.Χ. Τα κυκλαδικά ειδώλια που άφηναν στους τάφους κοσμούν πολλά Μουσεία των Κυκλάδων. Σε άλλα νησιά (Σύρο, Ίο) βρέθηκαν ερείπια χωριών (οικισμών) της εποχής αυτής. Στην Πάρο υπήρχαν μικρά χωριά στο Κάστρο της Παροικιάς, στο Δρυό (Πυργάκι), στα Γλυφά, στην Αλυκή (Άβυσσος) και κοντά στις Κολυμπήθρες της Νάουσας, που βρέθηκαν τάφοι αυτής της εποχής. Μπορεί αργότερα να ανακαλύψουμε κάτι περισσότερο εντυπωσιακό.

Μετά τις πέτρες περνούμε στην εποχή των πρώτων μετάλλων του χαλκού, του κασσίτερου και των κραμάτων τους. Λίγο πριν και στη διάρκεια των ετών του Κυκλαδικού Πολιτισμού ακμάζουν οι πολιτισμοί των Σουμερίων, Βαβυλωνίων και Ασσυρίων, της κοιλάδας του Ινδού με την τεράστια πόλη Μοχένζο Ντάρο και ο πολιτισμός της Αιγύπτου, ενώ ακολουθεί ο Μινωικός Πολιτισμός της Κρήτης. Ο Χαμουραμπί ο σπουδαίος βασιλιάς της Βαβυλώνας ζει το 1.700 π.χ. Οι άνθρωποι πειραματίζονται με τη σφηνοειδή γραφή και τα ιερογλυφικά. Κατά την εποχή αυτή μεταξύ του 2.500 και 2.000 π.Χ. στήθηκε στην Αγγλία το περίφημο μνημείο του Στόουχεντζ, αφιερωμένο πιθανόν σε κάποια θεότητα, κλειστός χώρος με μεγάλους λίθους, όπου έκαιγαν τους νεκρούς. Την ίδια αυτή εποχή (από 2613-2494 π.Χ.) επίσης χτίζεται η περίφημη πυραμίδα του Χέοπα, ταφικό συγκρότημα για τις βασιλικές οικογένειες της 4^ης δυναστείας).

 

ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (2.000-1.500 π.χ.)

Η Μινωική εποχή (2000-1500 π.Χ.) δεν έχει αφήσει τα χνάρια της στην Πάρο, όπως στη Σαντορίνη. Ο οικισμός στο Κάστρο της Παροικιάς είναι της εποχής από το 2.400-2.100 π.Χ. και κατοικείται στη διάρκεια της ακμής του Μινωικού πολιτισμού. Οι Μινωίτες που έρχονται μπορεί να μην εγκαθίστανται στο νησί, αλλά είναι έμποροι περαστικοί. Πάντρεμα του Μινωικού με τον Κυκλαδικό πολιτισμό βρίσκουμε στη Μήλο, την Κέα και τη Σαντορίνη.

Οι νησιώτες έρχονται σε επαφή, αλωνίζουν τις θάλασσες, ανταλλάσουν προϊόντα και εμπειρίες, συνεννοούνται μεταξύ τους και καλλιεργούν την τέχνη, όπως απέδειξαν οι τοιχογραφίες της Σαντορίνης στο Ακρωτήρι. Την εποχή της ακμής του Μινωικού πολιτισμού υπάρχει επαφή με τους Μινωίτες και σίγουρα θα έχουμε και συγκρούσεις, όπως συμπεραίνουμε και από τη μυθολογία. Από τα μέχρι σήμερα ευρήματα πιστεύουμε ότι στη Φυλακωπή της Μήλου, στην πόλη του Ακρωτηρίου της Σαντορίνης και στην Αγία Ειρήνη της Κέας οι Μινωίτες είχαν εγκαταστήσει εμπορεία.

ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (1.600-1.100 π.χ.).

Στις Κουκουναριές της Νάουσας βρέθηκε μυκηναϊκό ανάκτορο. Ήταν μια οχυρή θέση και κατοικήθηκε τον καιρό αυτό, στα τέλη του 13^ου αιώνα π.Χ.

Ο Μωυσής τους καιρούς αυτούς οδηγεί το λαό του από την Αίγυπτο στην Παλαιστίνη (1.250 π.Χ.). Ανάμεσα στα χρόνια αυτά εμφανίζεται και ακμάζει σε περιοχές της Ελλάδας ο μυκηναϊκός πολιτισμός και διαρκεί μέχρι το 12ο αιώνα. Σημαντικά κέντρα αναπτύσσονται στη Φυλακωπή της Μήλου, στη Γρότα της Νάξου. Βρισκόμαστε στα χρόνια της πεντηκοντόρου)

 ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (11^ος-8^ος αι. π.Χ.).

Ακολουθούν χρόνια για τα οποία δεν ξέρουμε και πολλά πράγματα. Ανακαλύπτεται ο σίδηρος και η γραφή. Πρόκειται για επαναστάσεις που δημιουργούν αναστατώσεις παντού. Δωρικά φύλλα μετακινούνται προς την Πελοπόννησο, ενώ οι Φοίνικες αλωνίζουν τη Μεσόγειο και το Αιγαίο. Ακμάζει η Καρχηδόνα κι εμφανίζεται ο Όμηρος. Ο Σολομώντας χτίζει με Παριανό μάρμαρο το ναό του.

 

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ (8^ος-5^ος αι. π.Χ).

Το Αιγαίο είναι ανάστατο με τις μετακινήσεις φυλών. Η Πάρος κατοικείται από Αρκάδες, που έρχονται σε επιμειξία με τους Ίωνες, που φτάνουν αργότερα. Βρισκόμαστε στα χρόνια του Ομήρου. Η Πάρος εξελίσσεται σε ναυτικό κέντρο και  σε λίγο γεννιέται ο Αρχίλοχος (7^ος π.Χ. αιώνας). Λείψανα της εποχής αυτής βρίσκουμε στο αρχαϊκό νεκροταφείο, που πιθανόν να έχει ταφεί και ο πατέρας του ποιητή, αλλά και στο Δεσποτικό, όπου βρέθηκε σπουδαιότατο τέμενος του Απόλλωνα.

Βρισκόμαστε στα χρόνια του Ασουρμπανιμπάλ τελευταίου βασιλιά των Ασσυρίων και του Ναβουχοδονόσορα βασιλιά των Χαλδαίων.

Στην Ανατολή εμφανίζονται κατά τον 6ο αιώνα, την ώρα που λαξεύεται ο Λέων της Κέας στο βράχο,  μεγάλοι φιλόσοφοι και θρησκευτικοί ηγέτες: Στην Ινδία ο Βούδας και ο Μαχαβίρα . Στην Κίνα ο Κομφούκιος. Στην Περσία ο Ζαρατούστρα. Στη Σάμο ο Πυθαγόρας. Είναι η εποχή που  ο Κύρος ο πρεσβύτερος (ο Μέγας) καταλαμβάνει το μηδικό κράτος και γίνεται βασιλιάς των Περσών, αφού νικά τον Κροίσο, βασιλιά της Λυδίας. Τον διαδέχεται ο Δαρείος κι αυτόν ο Ξέρξης, γνωστός από τις Περσικές εκστρατείες. Το έργο "Κύρου ανάβασις" του Ξενοφώντος είναι για άλλον Κύρο (Δαρείου και Παρυσάτιδος). Γύρω στο 500 π.Χ.  ζουν ο Γκαουτάμα Βούδα στην Ινδία και στην Κίνα ο Κομφούκιος και ο Λάο Τσε. Φοινικικά πλοία φτάνουν προς το βορά μέχρι τα Βρετανικά νησιά αναζητώντας κασσίτερο και χρυσό και εξερευνούν τα παράλια της Αφρικής προς τον Ατλαντικό (450 π. Χ.).

Η αρχαϊκή εποχή είναι η εποχή που ακμάζουν οι επτά σοφοί της αρχαίας Ελλάδας. Όταν ο Αρχίλοχος γράφει τους στίχους του στην Πάρο, ο Θαλής ο Μιλήσιος και οι άλλοι αναζητούν την ουσία και την αρχή του κόσμου, ενώ μόλις έχουν οργανωθεί οι κρεμαστοί κήποι της Βαβυλώνας (600 π.Χ.) κι έχουν χτιστεί τα συναρπαστικά μνημεία με βασιλικούς τάφους και ναούς στην Πέτρα της Ιορδανίας. Τώρα είναι που επινοεί τη «Σεισάχθεια» ο Σόλων και γράφει στίχους ο Σιμωνίδης ο Αμοργίνος.

Τα σημαντικότερα γεγονότα των χρόνων αυτών είναι οι εσωτερικές κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές στις πόλεις κράτη, ο δεύτερος ελληνικός αποικισμός, η ανάπτυξη των πόλεων και ιδιαίτερα  της Αθήνας και της Σπάρτης.

Ο ελληνισμός κατά την αρχαϊκή εποχή απλώνεται στις παραλίες ολόκληρου του τότε γνωστού κόσμου. Μετά από περίοδο ζυμώσεων και αλλαγών το πολίτευμα εξελίσσεται από τη μοναρχία σε ολιγαρχία και τυραννία. Τέλος εμφανίζεται η δημοκρατία.

Ενώ ανθίζουν η Κόρινθος, τα Μέγαρα, η Αίγινα, η Χαλκίδα, η Ερέτρια, οι πόλεις της Μ. Ασίας και της "Μεγάλης Ελλάδας" και κυρίως η Αθήνα και η Σπάρτη, στις πόλεις της Μ. Ασίας αναπτύσσεται η Προσωκρατική φιλοσοφία με το Θαλή το Μιλήσιο, τον Αναξίμανδρο, τον Αναξιμένη, το Δημόκριτο, τον Ηράκλειτο.

Οι πρώτες Κυκλάδες μαζί με την Πάρο που κόβουν νομίσματα είναι η Δήλος, η Νάξος, η Σίφνος, η Μήλος, η Θήρα και οι τέσσερις πόλεις της Κέας (Ιουλίς, Καρθαία, Κορησσός, Ποιήεσσα). Ο Φερεκύδης, ο περίφημος Συριανός φιλόσοφος, μαθητής του Πιττακού και δάσκαλος του Πυθαγόρα, ζει κατά τον 6ο αιώνα. Στην Αμοργό ακμάζουν οι πόλεις Αρκεσίνη, Μινώα και Αιγιάλη. Στη Θήρα ιδρύθηκαν κατά τον Ηρόδοτο 7 πόλεις. Ανασκαφές του 1898 έφεραν στο φως την αρχαία Θήρα (σε λόφο κοντά στο Καμάρι).

 

ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ  (5^ος-4^ος αι. π.Χ).

Ο 5ος και 4ος αιώνας είναι η εποχή της Ακρόπολης και του Παρθενώνα. Τώρα χτίζεται μια απ' τις λαμπρότερες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας, η Ρόδος. Ζει ο Περικλής και οι φιλόσοφοι   Σωκράτης, Πλάτωνας και Αριστοτέλης. Ο Αριστοτέλης είναι μαθητής του Πλάτωνα κι αυτός του Σωκράτη.

Είναι τα χρόνια των μεγάλων τραγωδών. Του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη και του κωμωδιογράφου Αριστοφάνη. Αυτήν την εποχή χτίζονται στις πόλεις κράτη τα θέατρα. Στις Κυκλάδες έχουν βρεθεί θέατρα στην αρχαία Θήρα και στη Δήλο, ενώ  της Μήλου και της Καρθαίας στην Κέα είναι της Ρωμαϊκής εποχής.

Η εποχή έχει τους ιστορικούς της, τον Ηρόδοτο και τον Θουκυδίδη.

Λίγο πριν χτιστεί ο Παρθενώνας, η πόλη Τεοτιχουακάν του Μεξικού γίνεται μια από τις μεγαλύτερες στον κόσμο, με 200.000 κατοίκους.

 Τα πλοία των Περσών φεύγουν το 490 π. Χ. από τις ακτές της Μ. Ασίας και περνούν από τις Κυκλάδες. Κυριεύεται η Νάξος και εξοντώνεται η τοπική δημοκρατική  εξουσία. Οι Πέρσες εγκαθιστούν εξουσία της αρεσκείας τους.

Στην Πάρο η τοπική εξουσία δεν εναντιώνεται στη δύναμη των Περσών. Τμήμα Παριανού στρατού αναγκάζεται ν' ακολουθήσει τους Πέρσες, που με το στόλο τους καταστρέφουν την Ερέτρια και μετά αποβιβάζονται στο Μαραθώνα.

Μετά τη νίκη των Αθηναίων στο Μαραθώνα (490 π.Χ.) ο Μιλτιάδης εκστρατεύει να τιμωρήσει την εξουσία των αριστοκρατών της Πάρου για το μηδισμό τους, αλλά γυρίζει άπρακτος πίσω.

Μετά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας ο Αθηναϊκός στόλος έπλευσε στο νησί με το Θεμιστοκλή κι εφάρμοσε σκληρά μέτρα εναντίον της ηγετικής τάξης, που ευθυνόταν για τη φιλοπερσική στάση. Έτσι η Πάρος αναγκάστηκε να μπει στην Αθηναϊκή Συμμαχία.

Αυτός φαίνεται να ήταν ο στόχος της επεκτατικής πολιτικής των Αθηναίων. Η Πάρος με τον πλούτο της από τα λατομεία και τις συναφείς εργασίες ήταν μια πρόκληση για την ισχυρή Αθήνα.

Πώς ήταν η πόλη της Πάρου αυτής της εποχής; Από τις επιγραφές που σώθηκαν η Πάρος είναι "Η λαμπροτάτη των Παρίων πόλις" εξαιτίας και των θαυμάσιων μαρμάρινων οικοδομημάτων που διαθέτει.

Κατά τον Δημ. Σκιλάρντι έφτασε να έχει 40.000 κατοίκους! Η ακρόπολή της βρισκόταν στο λόφο του Αγίου Κωνσταντίνου στο Κάστρο. Εκεί σώζονται τα θεμέλια αρχαϊκού ναού της Αθηνάς. Στην περίοδο που ο Μιλτιάδης εκστρατεύει στην Πάρο, το Άστυ, όπως λεγόταν η πόλη, έχει θαυμάσια μαρμάρινα οικοδομήματα και σπουδαίους ναούς και είναι απ' τις λαμπρότερες και ομορφότερες πόλεις της Ελλάδας. Είχε γυμνάσιο, θέατρο και στάδιο άγνωστης μέχρι σήμερα θέσης. Το δάπεδο του γυμνασίου ίσως να βρισκόταν κάτω από το πάτωμα της Εκατονταπυλιανής, όπου ανακαλύφτηκαν τα ψηφιδωτά με τους άθλους του Ηρακλή. Το γυμνάσιο ήταν χώρος, όπου οι νέοι αθλούνταν, αλλά παρακολουθούσαν και μαθήματα γραμματικής, ρητορικής, μουσικής και φιλοσοφίας. Τα γυμνάσια αναπτύχθηκαν ιδιαίτερα στα ελληνιστικά χρόνια. Στις Κυκλάδες υπήρχαν τον 4ο αιώνα δύο και στα ελληνιστικά χρόνια έγιναν έξι.

Απέναντι από το λόφο της Αγίας Άννας στα νότια, πάνω απ' το δρόμο που πάει προς την Αγκαιριά, χτίζεται το Ασκληπιείο και το ιερό του Πυθίου Απόλλωνα, από τα οποία σώζονται κιονόκρανα και σφόνδυλοι. Τελευταία, το 1996, έγιναν και πάλι ανασκαφές και διαμορφώθηκε ο χώρος,  ώστε να είναι επισκέψιμος.

Προς τα βόρεια της πόλης, στο λόφο πάνω απ' το δρόμο που πάει στις ακρογιαλιές του Κριού και του Αγ. Φωκά, σώζονται τα ερείπια του ναού του Απόλλωνα και της Άρτεμης. Είναι το Δήλιο, απέναντι απ' το ιερό νησί, τη Δήλο. Το τεράστιο άγαλμα της Άρτεμης, που βρέθηκε εκεί, μεταφέρθηκε στο Μουσείο. Τα άλλα ή τα πήραν αρχαιοκάπηλοι ή έγιναν ασβέστης στα παρακείμενα καμίνια.

Απέναντι από το Δήλιο, ανατολικά, στο λόφο του Κούναδου, βρίσκονταν τα ιερά του Διός Υπάτου, της θεάς των τοκετών Ειλειθυίας και της Αφροδίτης.

 Κατά τον 5ο αιώνα η Πάρος βρίσκεται σε μεγάλη ακμή οικονομική και καλλιτεχνική και τα εργαστήρια μαρμάρου παράγουν αγάλματα σπουδαίας ποιότητας, όπως το άγαλμα της Νίκης (470 π.Χ.) που βρίσκεται στο Μουσείο. Αργότερα κατά τον 4ο αιώνα παρουσιάζεται κάμψη στην καλλιτεχνική δραστηριότητα του νησιού. Ο Σκόπας που ζει την εποχή αυτή εργάζεται έξω από την Πάρο.  Διαμορφώνει τα γλυπτά του ναού της Αθηνάς στην Τεγέα, εργάζεται στο Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού και στο ναό της Εφέσιας Άρτεμης.

Τα λατομεία του μαρμάρου λειτουργούν με χιλιάδες δούλους και το πολύτιμο προϊόν, ο "λυχνίτης", λαμπρύνει τα οικοδομήματα της πόλης και στα χέρια μεγάλων γλυπτών δημιουργεί τον Ερμή του Πραξιτέλη και αργότερα την Αφροδίτη της Μήλου, που θα την αποδώσουν στα χέρια του Σκόπα, αν και θεωρείται άγαλμα της ελληνιστικής εποχής.

 

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (323-30 π.Χ.)

Καθημερινή ζωή

Τα χρόνια αυτά των πολέμων, των καταστροφών και της αστάθειας  προκαλούν παρακμή στην παλιά δόξα των πόλεων των νησιών και περιοδικά ερημώσεις.  Η Πάρος, αν και πέρασε από βάσανα καταστροφών κι ερημώσεων, δεν φαίνεται να έμεινε ακατοίκητη για πολύν καιρό. Η παράδοσή της, τα μάρμαρά της, η γεωγραφική της θέση, υπήρξαν πόλοι έλξης εποίκων, άλλοτε προσφύγων, άλλοτε τυχοδιωκτών. Το μάρμαρο της Πάρου τροφοδοτεί μια μεγάλη  εμπορική κίνηση, αλλά τα σπουδαία εργαστήρια κεραμεικής που βρέθηκαν στην Παροικιά των χρόνων αυτών δείχνουν ότι ο  πηλός συνεχίζει να δίνει ζωή σε μια σειρά επαγγέλματα.

Όχι μόνο τα περίφημα αυτά εργαστήρια, αλλά και τα  δάπεδα των σπιτιών με τα ψηφιδωτά της ελληνιστικής εποχής, που βρέθηκαν πάνω απ' το Γυμνάσιο της Παροικιάς το 1994, δείχνουν ακμή του νησιού τους καιρούς αυτούς.  

Αξιοσημείωτη, αλλά και αναμενόμενη, είναι μια πολιτισμική στροφή που  παρατηρείται. Ατονούν ή μεταλλάσσονται οι παραδοσιακές θεότητες και εμφανίζονται οι μυστηριακές της Ανατολής. Είναι η πλέον γόνιμη και λαμπρή εποχή για τη Δήλο, που καθίσταται το θρησκευτικό κέντρο του "Κοινού των Νησιωτών", των Πτολεμαίων της Αιγύπτου. Η Δήλος γίνεται εμπορικό και  κοσμοπολιτικό κέντρο, σφύζει από ζωή, αλλά δίνει και στα κοντινά νησιά ζωή και κίνηση. Ακμάζει το δουλεμπόριο, αλλά διακινούνται και πολλά άλλα, όπως χαλκός και μύρα. Η Τήνος βρίσκεται σε μεγάλη ακμή και η ακμή της συμβαδίζει με την αίγλη του ιερού του Ποσειδώνος και της Αμφιτρίτης που βρισκόταν έξω από την πόλη. Το ιερό αυτό ήταν θρησκευτικό κέντρο όλων των νησιών του Αιγαίου. Οι προσκυνητές, πριν να πάνε στη Δήλο, στάθμευαν στην Τήνο για τον εξαγνισμό  τους και για να εξευμενίσουν τον θεό της θάλασσας.

Η Θήρα γίνεται προπύργιο της ναυτικής δύναμης των Πτολεμαίων οι οποίοι οχυρώνουν την πόλη (Θήρα) με φρούριο. Στα "Γεωγραφικά" του Πτολεμαίου Κλαυδίου (2ος αι. π.Χ.) αναφέρονται και δύο άλλες σπουδαίες πόλεις, η Οία και η Ελευσίς.

Στη Μήλο παρατηρείται μεγάλη επίσης ακμή από την εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου. Απόδειξη της ακμής είναι τα δύο περίφημα αγάλματα της εποχής αυτής, ο Ποσειδώνας (Εθνικό Μουσείο) και η Αφροδίτη (Μουσείο Λούβρου στο Παρίσι). Το μάρμαρο ήρθε από την Πάρο, που φαίνεται ότι τα λατομεία της βρίσκονταν σε οργασμό.

Ο ορυκτός πλούτος δίνει ζωή επίσης στην Κίμωλο και στην Σέριφο.

Τα χρόνια του Αντιγόνου Γονατά (3ος αιώνας π.Χ.) οι κάτοικοι της Ανάφης εγκαταλείπουν το νησί τους, εξαιτίας της αφθονίας της πέρδικας, που δεν τους αφήνει να καλλιεργήσουν!

Ένα νησί που γνωρίζει τα χρόνια αυτά  μεγάλη δόξα είναι η Ρόδος, που προσβλέπει στην κατάκτηση των Κυκλάδων και συγκρούεται μαζί τους.

Η Πάρος και γενικότερα οι Κυκλάδες αλλάζουν αφεντικά συχνά κι αυτό δημιουργεί ανασφάλεια και συχνές ανακατατάξεις στη ντόπια ηγεσία. Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι πάντα στα νησιά, ανεξάρτητα από τον άνεμο που πνέει, υπάρχει  λόγω της γεωγραφίας τους μια ισχυρή διάσταση ανεξαρτησίας. Η εξουσία προσδιορίζεται κάθε φορά από την εποχή, αλλά και την ποιότητα των ντόπιων εξουσιαστών, που χρησιμοποιούνται από τους μεγάλους, αλλά και τους χρησιμοποιούν για τη στερέωση της εξουσίας τους.

 

ΡΩΜΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ  (146π.Χ-330 μ.Χ.).

Η Πάρος υποτάσσεται στους Ρωμαίους και αποτελεί με άλλα νησιά, μαζί με την Κεντρική και Νότια Ελλάδα ρωμαϊκή επαρχία. Ρωμαϊκά ευρήματα υπάρχουν αρκετά στο νησί και σ’ όλες τις Κυκλάδες. Οι πόλεις κράτη σταματούν να υπάρχουν, καθώς κάνει την εμφάνισή της στην ιστορία μια μεγάλη αυτοκρατορική εξουσία, με έδρα τη Ρώμη. Βέβαια αυτό προετοιμάστηκε σιγά-σιγά και από τα χρόνια των Μακεδόνων. Αν και δεν έχουμε πολλές μαρτυρίες η Μήλος, η Πάρος, η Σίφνος, η Θήρα περνούν περίοδο σημαντικής ακμής. Η Δήλος συνεχίζει να είναι θρησκευτικό κέντρο και εξελίσσεται σε εμπορικό λιμάνι όλου του Αιγαίου. Στην Αμοργό χτιστοί θολωτοί τάφοι έδωσαν σε οικισμό την ονομασία τους (Θολάρια). Τώρα ανοίγονται στην ηφαιστειακή τέφρα οι Κατακόμβες της Μήλου, ενώ τα κοκόρια της γίνονται ονομαστά στις κοκορομαχίες.

 

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ (4^ος-13^ος μ.Χ. αι).

Η Βυζαντινή εποχή (4^ος-15^ος μ.Χ. αιώνας) εκπροσωπείται από την Εκατονταπυλιανή, αλλά και από το χώρο των Τριών Εκκλησιών. Δεν έχουμε και τώρα πόλη κράτος, αλλά μια κεντρική εξουσία στην Κωνσταντινούπολη. Τα νησιά συνεχίζουν τη ζωή τους, αλλά ταυτόχρονα με τις άλλες δραστηριότητες, εξελίσσονται σε ναυτικές βάσεις.

Ας δώσουμε σε μερικές σειρές τα μεγάλα γεγονότα 10 αιώνων.

4^ος αιώνας: Μεταφέρεται η έδρα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στην Κωνσταντινούπολη. Συνυπάρχουν Δυτικό και Ανατολικό κράτος.

5^ος αιώνας: Καταλύεται το Δυτικό Ρωμαϊκό κράτος και ιδρύονται Γερμανικά βασίλεια.

6^ος αιώνας: Ιουστινιανός, Αγία Σοφία και Εκατονταπυλιανή.

7^ος αιώνας: Ηράκλειος και διάδοχοι. Οι Άραβες εξορμούν.

8^ος αιώνας: Οι Άραβες καταλαμβάνουν την Ιβηρική και απωθούνται στο Πουατιέ. Εποχή της Εικονομαχίας.

9^ος αιώνας: Δεύτερη φάση της Εικονομαχίας και αναστήλωση των εικόνων από τη Θεοδώρα, σύζυγο του εικονομάχου αυτοκράτορα Θεόφιλου.

10 αιώνας: Παρουσιάζονται οι Σελτζούκοι Τούρκοι. Εποχή των Μακεδόνων και του Βασίλειου Βουλγαροκτόνου.

11^ος αιώνας: Στροφή του Χριστιανισμού στον πόλεμο. Σταυροφορίες. Σχίσμα Ανατολικής και Δυτικής Εκκλησίας.

12^ος αιώνας: Χάνεται οριστικά η Μ. Ασία από τους Τούρκους. Δυναστεία Αγγέλων στο Βυζάντιο. Αιώνας πρώτης ευρωπαϊκής επανάστασης στη γνώση και στις ιδέες.

13^ος αιώνας: Πέφτει η Κωνσταντινούπολή στους Φράγκους επί Αλεξίου Δ Κομνηνού (1204) και ανακαταλαμβάνεται το 1261, οπότε μπαίνει θριαμβευτής ο Μιχαήλ Παλαιολόγος. Κρατούν η αυτοκρατορία της Νίκαιας και της Τραπεζούντας, ο Μυστράς και το δεσποτάτο της Ηπείρου.

14^ος αιώνας: Αρχίζει ο Εκατονταετής πόλεμος μεταξύ Γαλλίας- Αγγλίας (1339-1453). Κυβερνούν στο Βυζάντιο οι Παλαιολόγοι.

15^ος αιώνας: Πέφτει στους Τούρκους η Κωνσταντινούπολη (1453) και διαλύεται η Βυζαντινή Αυτοκρατορία.

 

ΒΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑ (13^ος-16^ος αι. μ.Χ.)

Ακολουθεί η εποχή των Βενετών (Φραγκοκρατία,13^ος-16^ος αιώνας μ.Χ.) που την εκπροσωπούν το Κάστρο της Παροικιάς, της Νάουσας, του Κέφαλου στη Μάρπησσα και της Αντιπάρου. Πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι οι κατακτητές έχουν φέρει μαζί τους κόσμο και μιλούν άλλη γλώσσα. Είναι εποχή που προσέχονται τα παλιά μνημεία, συλλέγονται από τους ηγεμόνες και πολλά φεύγουν για τις ευρωπαϊκές αγορές.

 

ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ (16^ος-19^ος αι. μ.Χ.).

Η Τουρκοκρατία δεν έχει αφήσει και πολλά μνημεία, καθώς δεν είχαμε Τούρκους στο νησί, αλλά περιοδικά στρατιωτικούς και υπαλλήλους που μάζευαν φόρους. Είναι η απαρχή σχηματισμού νέων χωριών (Λεύκες, Κώστος, Μάρμαρα). Εποχή επίσης του λεγόμενου Βυζαντινού δρόμου και των δρόμων με τις μαρμάρινες βρύσες του Μαυρογένη, που ύμνησε ο Ελύτης.

 

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ (1832-2014).

Μετά την σύσταση του νέου ελληνικού κράτους η Πάρος ακολουθεί την κοινή πορεία των νησιών. Η απελευθέρωση κινητοποιεί τον ψυχισμό των νησιωτών, που ασχολούνται με τη γεωργία και τις θαλάσσιες δραστηριότητες.

Αναπτύσσεται ένας σπουδαίος νησιωτικός πολιτισμός, που φτάνει στο τέλος του με τη μετανάστευση από το 1950 και πέρα. Μετά το 1970, με την τουριστική ανάπτυξη, έχουμε αμφισβήτηση όλου του παλιού νησιωτικού πολιτισμού, επέλαση νέων αξιών της κατανάλωσης και μεγάλες καταστροφές στο νησιωτικό περιβάλλον. Έτσι βρισκόμαστε σήμερα μπροστά στον κίνδυνο να απολέσει το νησί την ταυτότητά του, να γίνει τόπος ψυχαγωγίας για το τριήμερο των Αθηναίων και να χάσει όλες τις φυσικές ομορφιές του. Αυτό που ζητείται σήμερα είναι μια προσεγμένη ανάπτυξη, που θα σεβαστεί τον πολιτισμό αιώνων και το χαρακτήρα του νησιού.

Το μνημείο των Γάλλων σε  δυτική ακτή  της Παροικιάς ανεγείρεται το 1904 μετά τη συντριβή στα βράχια Γαλλικού πλοίου το 1832.

Η Μαντώ Μαυρογένους (πεθαίνει το 1848) συμβολίζει τον αγώνα των νησιωτών για την ανεξαρτησία.

Η αντίσταση στους κατακτητές Γερμανούς συμβολίζεται τόσο από την προτομή του Νικόλαου Στέλλα που απαγχονίστηκε στη Μάρπησσα, όσο και από τα γεγονότα της βάσης της Αντιπάρου, τόλμημα που έφερε πολλές φυλακίσεις και εκτελέσεις. 

Η ίδρυση του «Πολιτιστικού Συλλόγου «Αρχίλοχος Πάρου» συμβολίζει τη νέα τολμηρή πολιτιστική πολιτική των Παριανών που έδωσε μέχρι στιγμής εντυπωσιακά αποτελέσματα.