Στις 30 Ιανουαρίου τιμάται η μνήμη τριών σπουδαίων ανδρών του Χριστιανισμού, οι οποίοι, λόγω της μεγάλης τους μόρφωσης και του φιλανθρωπικού και παιδαγωγικού έργου τους θεωρούνται προστάτες της Παιδείας. Οι άνδρες αυτοί είναι: ο Βασίλειος ο Μέγας, ο Γρηγόριος ο Θεολόγος και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Και οι τρεις μαζί είναι γνωστοί ως οι "Τρεις Ιεράρχες". Ανήμερα της μνήμης τους, πραγματοποιήθηκε στο σχολείο μας εκδήλωση προς τιμήν τους, όπου παρουσιάστηκε συνοπτικά η ζωή τους καθώς και λίγες σταγόνες σοφίας από το έργο τους. Την επιμέλεια της εκδήλωσης είχαν οι εκπαιδευτικοί του σχολείου μας Νίκος Πατρίκης (θεολόγος) και Χρυσούλα Κοσμά (φιλόλογος).
|
Αν υπάρχει κάτι που κάθε μαθητής γνωρίζει πολύ καλά, αυτό είναι οι αργίες της χρονιάς. Οι μέρες δηλαδή που δεν έχει μάθημα. Θυμόμαστε, λοιπόν, όλοι ότι κάποια μέρα στο τέλος του Γενάρη είναι αργία. Πάμε μισή ώρα στην εκκλησία και μετά για βόλτα ή και για καφέ.
Το ερώτημα είναι: γιατί είναι αργία εκείνη η μέρα; Τι γιορτάζουμε; Και γιατί πηγαίνουμε στην εκκλησία;
Σήμερα θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα, ελπίζοντας ότι φεύγοντας όλοι θα έχουμε ωφεληθεί απ' όσα θα έχουμε ακούσει.
Στις 30, λοιπόν, Ιανουαρίου τιμάται η μνήμη τριών σπουδαίων ανδρών του Χριστιανισμού, οι οποίοι, λόγω της μεγάλης τους μόρφωσης και του φιλανθρωπικού και παιδαγωγικού έργου τους θεωρούνται προστάτες της Παιδείας. Οι άνδρες αυτοί είναι: ο Βασίλειος ο Μέγας, ο Γρηγόριος ο Θεολόγος και οΙωάννης ο Χρυσόστομος. Και οι τρεις μαζί είναι γνωστοί ως οι "Τρεις Ιεράρχες".
Ας δούμε λοιπόν λίγα πράγματα για τη ζωή και το έργο τους.
Βασίλειος ο Μέγας.
Γεννήθηκε το 330 μ.Χ. στην Kαισάρεια της Καππαδοκίας της Μ. Ασίας. Γόνος πολύτεκνης οικογένειας. Ο πατέρας του, Βασίλειος, και η μητέρα του, Εμμέλεια, απέκτησαν εννέα (9) παιδιά, από τα οποία τα πέντε (5) αναδείχθηκαν άγιοι της 'Εκκλησίας μας. Σπούδασε στην Αθήνα και μόνασε στον Πόντο. Έγινε επίσκοπος Καισαρείας το 370 μ.Χ.
Ο Βασίλειος ονομάστηκε Μέγας γιατί υπήρξε:
Μέγας κοινωνικός εργάτης: στην πατρίδα του, την Καισάρεια, έχτισε την περίφημη «Βασιλειάδα», ενα συγκρότημα φιλανθρωπικών ιδρυμάτων που περιελάμβανε Γηροκομείο, Νοσοκομείο, Πτωχοκομείο, Ορφανοτροφείο και Σχολείο!
Υπήρξε επίσης Μέγας οργανωτής της μοναστικής ζωής και πατέρας του μοναχισμού στη Μ. Ασία.
Ήταν Μέγας Θεολόγος και συγγραφέας. Έγραψε πάρα πολλά βιβλία, ακόμη και Θεία Λειτουργία. Επειδή όμως η Λειτουργία του Μεγάλου βασιλείου είναι μεγάλη σε διάρκεια, τελείται μόνο 10 φορές το χρόνο. Π.χ. την Πρωτοχρονιά, που είναι η μνήμη του Αγίου Βασιλείου.
Ο Βασίλειος υπήρξε επίσης Μέγας υπερασπιστής της αλήθειας της πίστης. Υπερασπίστηκε σθεναρά την Ορθοδοξία έναντι της κρατικής βίας και αυθαιρεσίας των αρειανών βασιλέων Ιουλιανού και Ουάλη Β'.
Ο Μέγας Βασίλειος εκοιμήΘη την 1η Ιανουαρίου του 379 μ.Χ,. σε ηλικία 49 μόλις ετών.
Ο Άγιος Γρηγόριος, ένας Θεολόγος ποιητής.
Γεννήθηκε το 329 μ.Χ. στην Αριανζό, ένα χωριό κοντά στη Ναζιανζό της Καππαδοκίας, όπου ο πατέρας του ήταν επίσκοπος. Απέκτησε μεγάλη μόρφωση. Στην Αθήνα ήταν συσπουδαστής και αδελφικός φίλος του Μ. Βασιλείου. Ασκήτεψαν μαζί στον Πόντο.
Το 361 μ.Χ. χειροτονείται διάκονος και πρεσβύτερος και το 372μ.Χ. επίσκοπος Σασίμων Καππαδοκίας.
Το 380 μ.Χ. καλείται στη Bασιλεύουσα, την Κωνσταντινούπολη δηλαδή, για να καταπολεμήσει τους αιρετικούς Αρειανούς που επικρατούσαν εκεί. Η επιτυχία του ήταν μεγάλη: μέσα σε διάστημα δύο μόλις ετών, τους επαναφέρει στην Oρθοδοξία και εκλέγεται Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Οι συνεπίσκοποι του όμως, τον φθονούν και τον υπονομεύουν. Η ηρωική πράξη να παραιτηθεί από τον πατριαρχικό Θρόνο, βάζει τέλος στην ταραχή και τη διχόνοια και επιφέρει την ειρήνη στη ζωή της Εκκλησίας. Αποσύρεται από την δημόσια δράση και αφιερώνει τον υπόλοιπο χρόνο της ζωής του στη συγγραφή Θεολογικών έργων. Μεταξύ άλλων, έγραψε συνολικά 407 χριστιανικά ποιήματα, με 20.000 στίχους, τα οποία θεωρούνται αξεπέραστα.
Φιλάσθενος, ωστόσο, από μικρός ο άγιος, αρρωσταίνει βαριά και στις 25 Ιανουαρίου του 390 μ.Χ. η αγία του ψυχή φτερουγίζει στον Kύριο και Θεό της.
Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος.
Γεννήθηκε το 354 μ.Χ. στην Αντιόχεια. Έλαβε μεγάλη μόρφωση. Σε ηλικία 20 ετών γίνεται μοναχός. Ζει ασκητικότατα. Το 383 μ.Χ. χειροτονείται ιερέας. Το 398 μ.Χ. εκλέγεται, παρά τη θέληση του, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως.
Υπήρξε:
Απ' τους μεγαλύτερους κοινωνικούς εργάτες: έτρεφε καθημερινά στην Κων/πολη 7000 απόρους.
Ο μεγαλύτερος εκκλησιαστικός συγγραφέας.
Ο μεγαλύτερος μελετητής και ερμηνευτής της Αγίας Γραφής.
Πρότυπο ποιμένα - αρχιερέα, καθώς διακρίθηκε για την προσφορά του στην ιεραποστολή και τη λατρεία.
Υπήρξε επίσης ένας απ' τους πιο φλογερούς μαχητές της αλήθειας και των δικαίων της Εκκλησίας. Συγκρούστηκε με την διαφθορά των ανακτόρων, τις καταχρήσεις των πλουσίων, τους ανάξιους ιερείς, καθαρίζοντας την 'Εκκλησία από κάθε αντικανονικότητα και κάθε μίασμα.
Oι αγώνες του αυτοί, του απέφεραν πολλά βάσανα και κακουχίες. Η σύγκρουσή του με την αυτοκράτειρα Ευδοξία τον οδήγησε στην εξορία και αργότερα στο θάνατο. Το «χρυσό στόμα» του 'Ιωάννη σίγησε για πάντα στις 14 Σεπτεμβρίου του 407 μ.Χ. στα Κόμανα του Πόντου όπου βρισκόταν εξόριστος από τους βασιλείς. Η Εκκλησία τιμά την μνήμη του στις 13 Nοεμβρίου.
Αναρωτιέται όμως κανείς: αφού η Εκκλησία τιμά τον καθένα ξεχωριστά, γιατί τους τιμάμε και όλους μαζίως Τρεις Ιεράρχες; Η απάντηση βρίσκεται στα ενδιαφέροντα των Βυζαντινών. Διότι oι Bυζαντινοί τότε ενδιαφέρονταν για τα εκκλησιαστικά θέματα τόσο, όσο εμείς σήμερα για τα πολιτικά, τα κοινωνικά και τα αθλητικά. Έτσι είχαν φτάσει στο σημείο να χωριστούν σε τρεις αντιμαχόμενες παρατάξεις και να μαλώνoυν για το ποιος από τoυς Τρεις Ιεράρχες είναι ο πιο σπoυδαίος και σημαντικός και ποιος αξίζει να τιμάται περισσότερο από τoυς αλλoυς δύo. Στη διαφωνία για τους Τρεις Ιεράρχες, έδωσε «σολομώντεια λύση» ο Mητροπολίτης Eυχαΐτων του Πόντoυ Ιωάννης ο Mαυρόπoυς, ο οποίος είπε πως και οι τρεις άγιοι είναι ισάξιοι και ισότιμοι και γι'αυτό θα'πρεπε να τιμώνται και οι τρεις μαζί, σε κoινή ημερoμηνία. Έτσι μέχρι σήμερα τους τιμάμε στις 30 Ιανουαρίου.
Οι Τρεις Ιεράρχες τιμώνται ως
προστάτες της παιδείας: Από τα χρόνια της Toυρκoκρατίας, ίσως και παλιότερα, υπήρχε το έθιμο τα ελληνικά σχολεία να εχoυν αυτoυς τους Τρεις Αγίους ως προστάτες τoυς και να γιoρτάζoυν τη μνήμη τους. Προφανώς οφείλεται στη μεγάλη μόρφωση των Αγίων, αλλά και στο μεγάλο παιδαγωγικό έργο τους: τα κείμενά τους είναι γεμάτα από σοφές συμβουλές προς τους νέους, αλλά και προς τους γονείς και τους δασκάλους. Aυτό το έθιμο διατήρησε και συνέχισε το Πανεπιστήμιo Αθηνών, το όποίο καθιέρωσε και επίσημα πλέον, με απόφασή της Συγκλήτoυ τoυ, το 1842-43, τη γιoρτή των Τριών Ιεραρχών, ως "γιoρτή της παιδείας".
Η κληρονομιά των Τριών Ιεραρχών είναι πολύτιμη. Δίδαξαν τόσο με τη ζωή τους όσο και με το έργο τους. Τα κείμενά τους είναι γεμάτα από σοφά μαθήματα ζωής.
Για τη φιλία και τις συναναστροφές είπαν:
«Να προσέχουν τα παιδιά με ποιους συναναστρέφονται, να προσέχουν ποιους κάνουν φίλους. Όπως ο μολυσμένος αέρας, όταν τον εισπνεύσουμε, αφήνει μέσα μας χωρίς να τα βλέπουμε μικρόβια της αρρώστιας, έτσι και το κακό περιβάλλον αφήνει μέσα στη ψυχή του παιδιού τη μόλυνσή του.»
Μ. Βασίλειος
«Τίποτα αντάξιο δεν υπάρχει του πιστού φίλου»
«Σε καμιά περίπτωση της ζωής σου να μην κάνεις φίλο τον άνθρωπο τον πονηρό»
«Σε ψυχές διεφθαρμένες, τίποτε απ΄ τα καλά δεν είναι αξιόπιστο».
Γρηγόριος ο Θεολόγος
«Πολύ πιο εύκολα μπορεί κανείς να σηκώσει με τους φίλους του την πιο ανυπόφορη συμφορά παρά μονάχος του την πιο μεγάλη ευτυχία».
Ιωάννης ο Χρυσόστομος
Για την ιδιοκτησία και τον πλούτο είπαν:
«Το ψωμί που φυλάς στην αποθήκη σου είναι του φτωχού. Τα ρούχα που κρατάς κρυμμένα στην αποθήκη σου είναι του γυμνού. Τα υποδήματα που σαπίζουν αχρησιμοποίητα είναι του ξυπόλητου. Τα χρήματα που κρύβεις βαθιά στη γη είναι του φτωχού. Λοιπόν, τόσους αδικείς όσους θα μπορούσες να βοηθήσεις. »
Μ. Βασίλειος
«Ντρέπομαι», κάθε φορά που βλέπω πολλούς πλούσιους να γυρίζουν εδώ κι εκεί, να ιππεύουν άλογα με χαλινάρια χρυσά, να σέρνουν πίσω τους δούλους χρυσοφορεμένους, να έχουν στο σπίτι τους κρεβάτια ασημένια κι ένα σωρό άλλα φανταχτερά πράγματα κι όταν έλθει η ώρα να δώσουν κατιτί στο φτωχό τότε γίνονται κι απ’ τους φτωχούς φτωχότεροι. Δε μας χρειάζεται τέτοια ελεημοσύνη. Αγάπη θα πει θυσία, θα πει γενναιοψυχία και άφθονο αίσθημα».
Ιωάννης ο Χρυσόστομος
«Το χρυσάφι δε βρέθηκε για να δενόμαστε μ’ αυτό, αλλά για να λύνουμε τους δεμένους».
«Δεν είναι φτωχός εκείνος που δεν έχει τίποτε, φτωχός είναι όποιος επιθυμεί πολλά. Δεν είναι πλούσιος εκείνος που έχει πολλά, αλλά εκείνος ο οποίος τίποτε δεν έχει ανάγκη.»
Ιωάννης ο Χρυσόστομος
Και οι τρεις υπογράμμισαν τη σημασία της μόρφωσης.
Ο Μ. Βασίλειος τόνισε την ευθύνη των γονέων: «Οι γονείς που έφεραν στον κόσμο τα παιδιά τους πρέπει να φροντίζουν ώστε αυτά να μορφώνονται.»
Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος εξηγεί το γιατί: «Στολίστε τις ψυχές των παιδιών με την κατάλληλη μόρφωση κι όλα τα άλλα θα ακολουθήσουν.»
Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος συμφωνεί: «Η μόρφωση είναι εκείνη που θα καλλιεργήσει την ψυχή του παιδιού.»
Ξέρει όμως ο Ιωάννης ότι η μόρφωση δε χαρίζεται, αλλά κατακτιέται. Ρωτάει λοιπόν: «Πες μου, ποιος έμαθε γράμματα χωρίς κόπο και πολύ διάβασμα;» Η απάντηση είναι φυσικά: «Κανείς».
«Όμως,» θα σκεφτεί ο κάθε μαθητής, «συχνά το διάβασμα είναι δύσκολο και ίσως βαρετό. Γιατί να διαβάζω;» Ο Μ. Βασίλειος δίνει τη δική του απάντηση: «Η παιδεία είναι η αγωγή που ωφελεί την ψυχή, αυτή που με κόπο και πόνο την καθαρίζει από τις κηλίδες της κακίας. Κι αν ακόμη πρόσκαιρα φαίνεται ότι δεν προκαλεί χαρά, αλλά λύπη, αργότερα θα δώσει σε όσους την δεχθούν καρπούς εσωτερικής ειρήνης, πού θα βοηθήσουν στη σωτηρία... »
Κι αλλού σημειώνει: «Η παιδεία είναι η μετάληψη της αγιότητας στη ζωή μας» και «Τρία πράγματα είναι απαραίτητα στον άνθρωπο: παιδεία, εργασία και υγεία»
Σε μια εποχή όπως η δική μας, που γνώσεις και πληροφορίες μας κατακλύζουν από παντού, κάθε νέος που επιθυμεί να μορφωθεί νιώθει να συνθλίβεται από τον όγκο τους. Απευθυνόμενος σε αυτούς ο Μ. Βασίλειος συμβουλεύει: «Όπως οι μέλισσες διαλέγουν το νέκταρ από τα λουλούδια, έτσι κι εσείς διαλέγετε αυτά που διαβάζετε. Απ' ότι σας λένε ή διαβάζετε, να κρατάτε δικό σας ό,τι είναι καλό και ωφέλιμο. Σαν τις μέλισσες δηλαδή, να ρουφάτε το μέλι, όπου υπάρχει, και να αποφεύγετε τις βλαβερές ουσίες. Κι όπως από την τριανταφυλλιά κόβουμε το τριαντάφυλλο, παραμερίζοντας τα αγκάθια, έτσι κι εδώ να κρατάμε το καλό και να πετάμε το βλαβερό.»
Οι Τρεις Ιεράρχες μίλησαν και για τον ρόλο του εκπαιδευτικού.
Είπαν: «Ο εκπαιδευτικός διδάσκει με την προσωπικότητά του, με το παράδειγμά της ζωής του. Οι μαθητές τότε τον αγαπούν και τον μιμούνται, όταν εκείνος πρώτος εφαρμόζει αυτά που συμβουλεύει. Σοφός είναι εκείνος που μιλάει λίγο για την αρετή, αλλά επιβεβαιώνει στην πράξη την αξιοπιστία του λόγου του.»
«Ο καλός δάσκαλος θέλει οι αρετές να γίνουν κτήμα των μαθητών του. Το γνώρισμα του πραγματικού δασκάλου είναι να συμπάσχει στις συμφορές των μαθητών και να προσπαθεί να γιατρέψει τα τραύματά τους. »
Όποιος μελετήσει τη ζωή τους, εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς ότι οι Τρεις Πατέρες δεν ήταν καθηγητές μόνο στα λόγια. Αντίθετα, ό,τι έλεγαν το έκαναν πράξη, δίνοντας οι ίδιοι το ζωντανό παράδειγμα. Δεν κήρυτταν απλά την πίστη και την αγάπη, αλλά τη ζούσαν. Έτσι μπορούσαν να την προσφέρουν άφθονη και στους πλησίον τους. Γνώριζαν πως «όταν παίρνεις γεμίζουν τα χέρια, όταν δίνεις γεμίζει η καρδιά». Γνώριζαν ακόμη, πως «η μεγαλύτερη χαρά είναι η χαρά που νοιώθουμε όταν χαρά χαρίζουμε».
Στην εποχή που έζησαν οι άγιοι, αλλά και σε κάθε εποχή, οι άνθρωποι έχουν ανάγκες. Σημειώνει ο Χρυσόστομος: «Ο ένας ζητάει τροφή, ο άλλος ρούχα. Ο ένας παρηγοριά στο πένθος του, ο άλλος να τον επισκεφθούν στο νοσοκομείο. Ξένοι ζητούν καταφύγιο. Παντρεμένοι ζητούν συμβιβασμούς στις οικογενειακές τους διαφορές. Χρεωμένοι ζητάνε να τούς εξοφλήσουν τα χρέη. Όλοι κάτι ζητάνε.» Κι όλοι κάτι έχουν να λάβουν, διότι η αγάπη των Τριών Πατέρων είναι αγάπη αληθινή , και ως τέτοια ουδέποτε εκπίπτει, ούτε δεν στερεύει, ούτε χάνεται, ούτε τελειώνει.
Ἀπολυτίκιον
Τούς τρεῖς μεγίστους φωστῆρες τῆς τρισηλίου Θεότητος, τούς τήν οἰκουμένην ἀκτῖσι δογμάτων θείων πυρσεύσαντας, τούς μελιρρύτους ποταμούς τῆς σοφίας, τούς τήν κτίσιν πᾶσαν θεογνωσίας νάμασι καταρδεύσαντας, Βασίλειον τόν Μέγαν καί τόν Θεολόγον Γρηγόριον, σύν τῶ κλεινῶ Ἰωάννη τῶ τήν γλῶτταν χρυσορρήμονι, πάντες οἱ τῶν λόγων αὐτῶν ἐρασταί συνελθόντες ὕμνοις τιμήσωμεν αὐτοί γάρ τῆ Τριάδι ὑπερ ἡμῶν ἀεί πρεσβεύουσιν.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Όλοι όσοι θαυμάζουμε τους λόγους των τριών μεγαλυτέρων Φωστήρων της τρισυπόστατης θεότητας, δηλαδή του Μεγάλου Βασιλείου, του Γρηγόριου του Θεολόγου και του ξακουστού Ιωάννη, που τα λόγια του ήταν χρυσάφι, ας συγκεντρωθούμε κι ας τους τιμήσουμε με ύμνους. Γιατί αυτοί φώτισαν την οικουμένη με το φως της θείας διδασκαλίας. Γιατί, σαν ποταμοί όπου ρέει το μέλι της σοφίας, πότισαν όλη την κτίση με τα άγια νερά της θεογνωσίας. Γιατί αυτοί μεσολαβούν και παρακαλούν πάντα την Αγία Τριάδα για μας.